Tsawra hkungga ai shiga madat nu wa hpu nau wunpawng myusha ni, daini na
hkam kaja lam machye machyang madat hkaja la na aten lamang hta gaw jahpawt
jau jau shanam hpunglum ntsin lu yang hpa akyu ni lu la mai ai kun ngu ai hte seng
nna sawk sagawn hkaja da lu ai hpe tsun ginlen garan kachyan ya mayu ai. Shanam
hpe lusha shat mai shadu ai shaloi galoi mung jai lang lu sha taw nga ga ai re.
Shanam gaw hkam kaja lam akyu law law hpe mung jaw ya lu ai mung rai nga ai.
Raitim hpa malu masha mi rai rai shadawn sharam rai nna gaw sha chye na ra ga
ai.
Shanam hpe lusha shat mai shadu ai shaloi sha akyu jashawn bang sha mai ai n rai
nga ai. Daini na aten hta shanam hte galaw shapraw da ai tsi mawan hte malu
masha ni mung law law pru taw nga sai re. Shanam hpe jahpawt jau jau yup rawt ai
ten hpa hka lu ai zawn rai hka hpunglum ntsin hku nna lu ya ai mung hkam kaja
lam a matu akyu kaja byin shangun lu nga ai. Shanam hpe hpunglum ntsin tsing
hku nna gara hku tsing lu mai na, hpa akyu ni lu mai na ngu ai hpe hkaja yu nga
yang hka hte asan rai kashin tawn da ai shanam hpe ahpa hpa rai galep nna
hpunglum mai bang ai gawm langai mi hta bang nhtawm hka hpunglum a kahtet re
ai ru bang dat u. Dai hpe minutes ( 5 ) daram tsing tawn da nna loi lum lum nga ai
shanam hpunglum ntsin hpe lu ya mai nga ai. Shanam hpe htu nna, abrep nna
mung tsing lu mai ai.
Dai shanam tsing ai hpunglum ntsin gaw myit masin, hkum hkrang lahkawng yan
hpe hkam kaja shangun nna hkam kaja lam akyu law law hpe jaw ya lu nga ai.
Shanam hpunglum ntsin tsing lu nna lu mai ai akyu ni gaw ( 1 ) shanam gaw lusha
rin kaja ai re majaw lusha n myit ai, nampum pum ai, nbung shapung machyi ai,
kraw galau nga n pyaw ai lam ni hpe hkyamsa shagnun lu ai. Kan sa man nna shat
lam pu kan ni hpe hkam kaja shangun nna pu kaba hkam kaja hkra garum ya lu ai.
Salum hkam kaja ai – shanam gaw cholesterol tsaw shadang hpe shayawm jahkrat
ya lu nna sai lam ni hta na sau majaw shajan ni hpe tang du hkra la shatsai kau ya
lu ai majaw salum de sai gayin sa ai lam kaja nna salum hkam kaja na matu garum
ya lu nga ai.
Bum machyi shanem ya lu ai – shanam tsing da ai hpunglum ntsin hpe lu ai gaw
lami laman ni makret machyi ai hpe shanem ya lu ai zawn lami laman bum ai hpe
mung mai tsai hkyamsa shangun lu ai. Bai nna shanam gaw bacteria hte lami
laman bum machyi lam byin shangun ai ana kanu ni hpe ninghkap gasat kau ya lu
ai atsam nga ai.
Hkum chying n’gun kaja ai – masha langai hkam kaja na matu, ana ahkya ni loi loi
rai n kap shang lu na matu gaw hkum chying n’gun kaja na grai ahkyak nga ai re.
Hkum chying n’gun kaja na matu hkamja lam hte htuk ai lusha dat hkum hpe rap
shara sha ya na ra ai zawn hkum hkrang shamu shamawt lam galaw ya na mung rai
nga ai. Ndai shanam hpunglum ntsin tsing lu ai mung hkum chying n’gun kaja na
matu n’gun jaw jasu ya ai zawn hkum hkrang hta ana kanu ni loi loi rai kap shang
ai lam n byin hkra makawp maga ya lu nga ai. Machyi shanem, shamai la na matu
mung shanam tsing ai hpunglum ntsin hpe lu ya na kaja nga ai.
Sai kata jumdwi dat law ai hpe hting hkang ya lu ai – shanam gaw sai kata na jumdwi dat
hpe hting hkang sharap shara ya lu ai rai nna hkum hkrang hta n’gun hpring na matu
garum ya lu nga ai. Dai majaw jahpawt jau jau shanam hpunglum ntsin hpe lu ya ai gaw
sai kata na jumdwi dat hpe sharap shara ya lu nna jitdwi ana n byin hkra mung makawp
maga ya lu nga ai.
Chyi jung ana n byin hkra makawp maga ya lu ai – shanam hpunglum ntsin gaw anti-
oxidant law rawng nna free radical ni a majaw hkum hkrang hta na chyi jung ana ni rai
nga ai sai tsaw ana, jitdwi saidwi ana hte salum ana ni n byin hkra makawp maga ya lu
nga ai.
Zet laja rai nga pyaw shangun ai – jahpawt jau jau shanam hpunglum ntsin tsing gawm
mi tsing lu ai gaw myit hte hkum hkrang lahkawng yan hpe hkam kaja nga pyaw shangun
nna shani tup asan zeng nga zet laja rai byin shangun lu na matu garum y alu nga ai. Ma
hkum rai taw ai kanu num ni hpe mung kraw galau nga n pyaw ai hpe hkyamsa shangun
lu ai.
Hkum numnak hpe hting hkang ya lu ai – shanam tsing lu ai hpunglum ntsin gaw hkum
hkrang hta na sau shajan ni hpe shayawm jahkrat kau ya lu ai zawn hkam kaja ai hkum
numnak shadang nga hkra garum ya lu nga ai. Dai majaw sau shayawm mayu ai, hkum
numnak shayawm mayu ai shing nrai hkum numnak n rawt hkra nga mayu ai rai yang
gaw jahpawt shagu shanam hpunglum ntsin hpe tsing lu ya na kaja nga ai ngu hpaji jaw
mayu ai.
Tsawra ai shiga madat nu wa hpu nau ni mi sha tsun sai hte maren kade kaja ai malu
masha, hpa malu masha hpan hpe raitim shadawn sharam rai nna lu sha chye na, tsi hpe
tsi mawan hku jai lang lu sha chye na gaw grai ahkyak nga ai. Lai mat ai, dawn jan mat ai
gaw n kaja ai. Shanam tsing ai hpunglum ntsin hpe mung kaja ai baw re da nga nna grai
law hkra gaw n mai lu na ga ai re. Grai law lu ai rai jang masin kahtet ai hte hkamja lam a
matu kaja hkra machyi lam ni bai byin wa chye nga ai. Bai nna galoi mung tsi lu taw ra
ai, shing nrai tinang hte dat n htuk ai lam nga ai rai yang mung sarawun hte san jahkrup
hpaji hpyi nna she lu ga ngu hpaji jaw tsun shadum ya mayu ai. Shanam tsing ai
hpunlum ntsin hpe tsi mawan hku akyu jashawn jai lang chye nna asak galu hkam
kaja ai akyu hpe hkam la nga ga law.
